Piše: Marko Matić
“Bosansko proleće”, koje se neočekivano dogodilo usred februara, izazvalo je znamenitu pažnju regionalne javnosti, ali i još znamenitije podozrenje ovdašnjih političkih struktura. Dok u senci sveprisutnog straha od socijalnih nemira kao tempirane bombe koja preti svim državama regiona postoji gotovo nepodeljena saglasnost u pogledu primarnih uzroka dešavanja na ulicama najvećih bh. gradova, regionalni lideri, ipak, nisu propustili priliku da, u cilju preventivnog obeshrabrivanja protesta u sopstvenim društvima, “Bosanskom proleću” pripišu i neke druge, pre svega etničke dimenzije.
Tempirana bomba
Uprkos nespornoj činjenici da je fenomen socijalne bede, praćene odsustvom perspektive građana suočenih sa otuđenim političkim strukturama, u značajnoj meri prisutan u svim zemljama regije, to što je do eksplozije nezadovoljstva najpre došlo u Bosni i Hercegovini nimalo nije slučajno.
“Bosansko proleće”, međutim, nije rezultat nikakvih spoljnih niti unutrašnjih zavera sa, manje ili više, skrivenim ciljevima, već proste činjenice da je upravo u bh. uslovima postojala najočiglednija veza između nevolja koje su zadesile običnog čoveka i blokade i nesposobnosti političkih institucija da ponude bilo kakav prihvatljiv odgovor na izazove koji su im upućeni iz sfere građanskog društva.
U takvim okolnostima se ekonomsko-socijalna komponenta, kao ključni pokretač aktuelnih protesta, stopila sa sveopštim razočarenjem i rastućim sumnjama u kredibilitet i sposobnost postojećeg institucionalnog sistema da odgovori na izazove eskalirajuće atmosfere sveopšteg beznađa, što je, poput neke nevidljive “zavereničke ruke”, bes egzistencijalno ugroženog građanstva usmerilo ka obračunu sa samim institucijama sistema.
I dok u senci sveprisutnog straha od socijalnih nemira kao tempirane bombe, koja preti svim državama regiona, postoji gotovo nepodeljena saglasnost u pogledu primarnih uzroka dešavanja na ulicama najvećih bh. gradova, regionalni lideri, ipak, nisu propustili priliku da, u cilju preventivnog obeshrabrivanja protesta u sopstvenim društvima, “Bosanskom proleću” pripišu i neke druge, pre svega etničke dimenzije.
S obzirom na prateće odsustvo neke jasnije političke artikulacije građanskog bunta, njegove osnovne uzroke, kao i društveno-politički kontekst u kojem je nastao, on je po svojim osnovnim karakteristikama bliži događajima u Albaniji u proleće 1997. godine, nego što liči protestima poznatim kao “Arapsko proleće”.
Za razliku od događaja koji su iz temelja prodrmali države arapskog sveta, bosanski protesti su nastali ne u uslovima autoritarne vlasti, čiji sistem nije poznavao čak ni formalnu mogućnost postojanja političke alternative, već u uslovima fasadne, formalne demokratije, koja je iznedrila svojevrsni partokratski sistem od građana otuđenih političkih struktura, koje su uzurpirale i time delegitimisale sami politički sistem. Nedovršene demokratije, koje su postale karakteristično obeležje balkanskog prostora, dovele su do oštre polarizacije i napetosti između privilegovane manjine političko-tajkunske oligarhije i obespravljene i u beznađe gurnute većine, što je pre ili kasnije moralo rezultirati eksplozijom te tempirane socijalne bombe.
Veštačka etnifikacija
Pored stihijskog izliva nezadovoljstva i odsustva jasnije političke artikualcije protesta, odnosno njegove afirmativne komponente, ono što je posebno zabrinulo posmatrače regionalnih procesa jesu reakcije kako u samoj Bosni i Hercegovini, tako i ključnih regionalnih činilaca, koji su, svako iz svojih razloga, građanske proteste sveli na prenaglašenu dimenziju međuetničkih odnosa unutar BiH.
Za veštačkom etnifikacijom protesta, do koje je došlo prilikom različitih interpretacija njihovih uzroka i dometa, posegnuto je kako unutar bošnjačkih političkih struktura tako i među političkim činiocima unutar Republike Srpske, ali i njihovih beogradskih mentora.
Zajednički imenitelj svih pokušaja veštačkog svođenja građanskog bunta na etničku dimenziju i međuetničke odnose jeste očigledno nastojanje otuđenih političkih struktura u Sarajevu, Banjaluci i Beogradu da imperativu očuvanja sopstvenih pozicija podrede za njih ionako apstraktne procese regionalnog pomirenja.
U tom smislu bh. liderima je teza o spoljašnjim uzrocima protesta i navodnim elementima antibošnjačke zavere koji su ih pokrenuli poslužila kao jasna strategija nove mobilizacije i okupljanja masa oko postojećih delegitimisanih i istrošenih institucionalnih okvira, ali i dobrodošlo sredstvo za kanalisanje rastućeg nezadovoljstva u pravcu dodatnog podizanja, na ovim prostorima uvek aktuelnih, međuetničkih tenzija.
S obzirom na prateće odsustvo neke jasnije političke artikulacije građanskog bunta, njegove osnovne uzroke, kao i društveno-politički kontekst u kojem je nastao, on je po svojim osnovnim karakteristikama bliži događajima u Albaniji u proleće 1997. godine, nego što liči protestima poznatim kao “Arapsko proleće”.
Ništa manje skloni etnificiranim tumačenjima aktuelnih događaja nisu bili ni glasnogovornici aktuelnog režima Republike Srpske, kao i njihovih ključnih opozicionih oponenata. Kako bi od protesta odvratili sopstveno građanstvo, banjalučki zvaničnici su zaigrali na proverenu kartu “bošnjačkih pokušaja revizije Dejtonskog sporazuma”, čime su svesno prenebregli očiglednu činjenicu gotovo direktne veze institucionalne blokade bh. institucija i rastućih egzistencijalnih problema, sa kojima podjednako suočavaju građani oba bh. entiteta.
Po hitnom postupku pozvani na brifingovanje kod lidera najveće vladajuće srbijanske stranke Aleksandra Vučića, Milorad Dodik i Mladen Bosić nisu propustili priliku da iz Beograda poruče kako je opstanak postojećeg okoštalog i nefunkcionalnog dejtonskog institucionalnog okvira u BiH od daleko veće važnosti u odnosu na rešavanje egzistencijalnih problema i rastuću bedu tamošnjeg stanovništa i revolt koji bi zbog toga mogao da usledi. Iznova su, po ko zna koji put, sudbina i perspektiva običnog čoveka podređeni imperativima stabilnosti i očuvanja jednog u osnovi prevaziđenog, nefunkcionalnog i u pogledu demokratskih potencijala, izuzetno deficitarnog političkog sistema.
Razočaravajuće poruke
Ono što je za neutralne posmatrače bilo posebno razočaravajuće u postojećoj situaciji jeste mentorsko sazivanje beogradskog samita, koje je obavio trenutno najmoćniji srbijanski političar. Iako, osim predizbornih potreba i straha od regionalnog širenja bosanskog modela protesta, u Vučićevim postupcima verovatno nema mesta traženju nekih drugih motiva, činjenica je da su poruke nakon njegovog susreta sa liderima bosanskih Srba imale veoma negativan prizvuk, što je ostavilo veoma loš utisak i očekivano izavalo brojne negativne reakcije.
Beogradski susret je, u najmanju ruku, rezultirao upućivanjem pogrešnih poruka, koje ni na koji način ne doprinose otklanjanju onih uzroka koji bi zaista mogli da izazovu širenje talasa protesta, kako na manji bh. entitet tako i preko granica Bosne i Hercegovine. Umesto da je liderima bosanskih Srba jasno i javno preneo upozorenje da hitno počnu rešavanje nagomilanih problema i daju svoj doprinos deblokadi bh. institucija, Vučić je isključivim isticanjem potrebe da Republika Srpska ostane stabilna i izvan talasa protesta delovao jedino u pravcu privremenog anesteziranja simptoma jedne mnogo dublje krize i njenih stvarnih uzroka, koji su iz predizbornih političkih interesa ostali van teme razgovora u Beogradu.
Po hitnom postupku pozvani na brifingovanje kod lidera najveće vladajuće srbijanske stranke Aleksandra Vučića, Milorad Dodik i Mladen Bosić nisu propustili priliku da iz Beograda poruče kako je opstanak postojećeg okoštalog i nefunkcionalnog dejtonskog institucionalnog okvira u BiH od daleko veće važnosti u odnosu na rešavanje egzistencijalnih problema i rastuću bedu tamošnjeg stanovništa i revolt koji bi zbog toga mogao da usledi.
I mada se od, predizbornim vetrovima zahvaćene, Srbije u ovom trenutku možda i nije moglo očkivati da pokaže veću otvorenost i konstruktivniji pristup prema događajima kod zapadnog suseda, razočaravajuće je to što je tamošnja kriza iskorišćena za unutrašnju političku eksploataciju, pa čak i po cenu narušavanja dostignutog nivoa regionalnih odnosa.
Zebnje posmatrača utoliko su veće ukoliko se zna da je ono što je dovelo do bh. protesta, zapravo, zajedničko obeležje čitavog regiona i da bi, ukoliko izostane rešavanje nagomilanih društvenih i ekonomskih problema, socijalni bunt mogao postati dominantni regionalni model rešavanja problema, a za sada isključivo bosansko lako bi se moglo pretvoriti u “Balkansko proleće”.
Posledice jednog takvog scenarija bile bi pogubne po strukturu ionako devastiranih društava u regionu, što bi i regionalne odnose vratilo na nivo iz vremena neposredno pred raspad bivše Jugoslavije.
Stavovi izraženi u ovom tekstu su autorovi i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.
Izvor: Al Jazeera
Razočarava što je bh. kriza iskorištena za unutrašnju političku eksploataciju i slanje pogrešnih poruka iz Beograda.
